დაწვრილებით | უცხოური აგენტების რეგისტრაციის აქტი

“ქართული ოცნების” პარლამენტმა 4 მარტს პირველი მოსმენით მხარი დაუჭირა “უცხოური აგენტების რეგისტრაციის აქტს” (FARA). ეს პარლამენტის მიერ საზოგადოებრივი პროტესტის მიუხედავად გასულ წელს მიღებული „უცხოელი აგენტების კანონის“ ერთგვარი განახლებაა. FARA ამკაცრებს და აფართოებს წინა კანონმდებლობის დებულებებს. მოსალოდნელია, რომ რეპრესიების ფონზე ამ კანონის მიღება, გავლენას მოახდენს როგორც არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და დამოუკიდებელ მედიაზე, ასევე ფიზიკურ პირებზეც.

ავტორი: საბა ბრაჭველი, იურისტი, ღია საზოგადოების ფონდი

2025 წლის 24 თებერვალს პარლამენტის ბიუროში დარეგისტრირდა ე.წ. რუსული კანონის/აგენტების კანონის ახალი ვერსია, რომელიც აშშ-ში მოქმედი FARA-ს თარგმანია. კანონპროექტი დაზუსტებას, ტერმინოლოგიურ და სხვა ცვლილებებს საჭიროებს , რის შემდეგაც შესაძლებელი გახდება ახალი რეგულაციების შესახებ სრული წარმოდგენის შექმნა. კანონპროექტის ამჟამინდელი ტექსტი შემდეგი დასკვნების გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა:

ვისზე ვრცელდება?

ამჟამად მოქმედი კანონი ძირითადად ვრცელდება არასამეწარმეო (არაკომერციულ)  იურიდიულ პირებსა (ააიპ) და მედია ორგანიზაციებზე. ინიცირებული კანონპროექტი კი თავის სუბიექტად მოიაზრებს ყველა „ფიზიკურ პირს, საპარტნიორო გაერთიანებას, ასოციაციას, კორპორაციას, ორგანიზაციას ან პირთა სხვა სახის გაერთიანებას“. შესაბამისად, ახალი კანონი დაფარავს ისეთ ურთიერთობებსაც, რომელსაც არ ფარავდა წინა რუსული კანონი (მაგ. ინდივიდუალურ სერვის-კონტრაქტებს, საინიციატივო ჯგუფებს, უცხოეთიდან ინდივიდუალურ მუშაობას და ა.შ.).

ვინ იქნება „აგენტი“?

მოქმედი კანონი ვრცელდება იმ ააიპ-ებზე, ტელევიზიებსა და ბეჭდურ/ინტერნეტ გამოცემებზე, რომლებიც წლის განმავლობაში შემოსავლის არანაკლებ 20%-ს პირდაპირ ან არაპირდაპირ იღებენ უცხოური ძალისგან. ახალი კანონის მიხედვით, „უცხოური პრინციპალის აგენტი“ იქნება ის, ვინც:

1. მოქმედებს უცხოური პრინციპალის დაქვემდებარების, ზედამხედველობის, კონტროლის, სუბსიდირების, და ა.შ. ქვეშ;
2. უცხოური პრინციპალის ინტერესებიდან გამომდინარე ან ინტერესების შესაბამისად მონაწილეობს პოლიტიკურ აქტივობებში; მოქმედებს, როგორც საზოგადოებრივი აგენტი, პოლიტიკური მრჩეველი; აგროვებს ან გასცემს ფულს ან სხვა სახსრებს; წარმოადგენს პრინციპალის ინტერესებს სახელმწიფო ორგანოების წინაშე.

ახალი კანონი, დიდი ალბათობით, გავრცელდება ონლაინ მედიაზე (საზოგადოებრივი აგენტის განმარტების შესაბამისად) და არასამთავრობო ორგანიზაციებზე (რაც პირდაპირ არის მითითებული კანონპროექტის განმარტებით ბარათში). საგულისხმოა, რომ FARA-ს მოქმედების არეალს აშშ-ში იუსტიციის დეპარტამენტის საკონსულტაციო შენიშვნები და ათწლეულების განმავლობაში გამოყენებული პრეცედენტული სამართლი იმდენად ავიწროებს, რომ ის არ ეხება ინსტიტუციურად დამოუკიდებელ მედიასა და არასამთავრობოებს, თუმცა ქართულ კანონპროექტში მსგავსი შეზღუდვები გადმოტანილი ან გათვალისწინებული არ არის, რის გამოც ის ბუნებით უფრო რეპრესიული ხდება.

გამონაკლისები

მოქმედი კანონი გამონაკლისებად მოიაზრებს მხოლოდ სპორტულ ფედერაციებსა და სისხლის ბანკს. ახალი კანონის თანახმად, გამონაკლისები იქნებიან: სამაუწყებლო ტელევიზიები, დიპლომატიური/საკონსულო პერსონალი, უცხო ქვეყნის ოფიციალური პირები, მათთვის საადვოკატო საქმიანობის განმახორციელებელი პირები, ლობიზმის რეესტრში დარეგისტრირებული პირები. ასევე, გამონაკლისი იქნება სამეცნიერო, აკადემიური, რელიგიური, სასწავლო, სახელოვნებო საქმიანობა. გამონაკლისი იქნება კერძო და არაპოლიტიკური საქმიანობა (რომელიც გულისხმობს მომგებიანი/ვაჭრობის განვითარებისკენ მიმართულ საქმიანობას, ჰუმანიტარული მიზნებისთვის საქმიანობას, ან სხვა არაპოლიტიკურ საქმიანობას).

თუმცა, მოსალოდნელია, რომ გამონაკლისებში ონლაინ მედიასა და არასამთავრობო ორგანიზაციებს არც ადმინისტრაციული ორგანოები და არც სასამართლო არ მოიაზრებენ.

რა პასუხისმგებლობას იწვევს?

მოქმედი კანონი პასუხისმგებლობის სახით ადმინისტრაციულ მექანიზმებს ითვალისწინებს ჯარიმის სახით: ა) 25 000 ლარის ჯარიმა არდარეგისტრირების გამო – ორგანიზაციას; ბ) ჯერ 10 000 და შემდეგ ყოველთვიური 20 000 ლარის ჯარიმა დეკლარაციის შეუვსებლობის გამო – ორგანიზაციას; გ) 5 000 ლარის ჯარიმა მონიტორინგის ფარგლებში ინფორმაციის წარუდგენლობის გამო – ორგანიზაციას ან ფიზიკურ პირს.

ახალი კანონი პასუხისმგებლობის სახით ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივ მექანიზმებს. ორგანიზაციის ხელმძღვანელებს (დირექტორებს და ბორდის/გამგეობის წევრებს) ორგანიზაციის დაურეგისტრირებლობის შემთხვევაში დაეკისრებათ ინდივიდუალური სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა 5 წლამდე თავისუფლების აღკვეთის, ჯარიმის[1] ან მათი ერთობლიობის სახით. ცალკეულ თანამშრომლებს შეიძლება ასევე დაეკისროთ სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა [2] ამ კანონით დადგენილი სხვა ვალდებულების დარღვევის გამო.

რა ვალდებულებებს ადგენს კანონი?

მოქმედი კანონი ითვალისწინებს 3 ტიპის ვალდებულებას: ა) შესაბამის რეესტრში ორგანიზაციის რეგისტრაციას; ბ) ყოველწლიური საფინანსო დეკლარაციის წარდგენას; გ) მონიტორინგის პროცესში შესაბამისი სსიპ-ისთვის ინფორმაციის მიწოდებას. ახალი კანონი იმეორებს ამ ვალდებულებებს და დამატებით ადგენს ისეთ ვალდებულებებს, როგორიცაა ყველა გასავრცელებელი განცხადების/ინფორმაციის 2 ასლის წარდგენა შესაბამისი ორგანოსთვის; ყველა ფინანსური ინფორმაციისა და დოკუმენტის შენახვა, აგრეთვე საჯარო ორგანოებისთვის ინფორმაციის წარდგენის წინ „ჭეშმარიტი და ზუსტი განცხადების“ გაკეთება იმის შესახებ, რომ ამ ინფორმაციას წარადგენს უცხოური პრინციპალის აგენტი.

როდის ამოქმედდება?

კანონის მიღების სავარაუდო თარიღი 4 აპრილია. კანონი ძალაში შევა მისი მიღებიდან 60 დღის შემდეგ (რა დროშიც იუსტიციის სამინისტროს ახალი რეესტრის შექმნა მოუწევს). ამავე პერიოდში, სავარაუდოდ, გაუქმდება ამჟამად მოქმედი კანონი. ამ დროისთვის უცნობია, გავრცელდება თუ არა ახალი კანონი 2024 წელს წარმოშობილ ურთიერთობებზე, თუმცა 2023 და 2024 წელს დაინიცირებული და მიღებული კანონები ამგვარ გარდამავალ დებულებას ითვალისწინებდნენ.

თუ ახალი კანონი შეეხება 2024 წელს წარმოშობილ ურთიერთობებს, მაშინ 2025 წლის ივნისისთვის ყველა არასამთავრობო ორგანიზაციას, ონლაინ მედიასა და ფიზიკურ პირს, რომელიც ამ კანონის სუბიექტი იქნება, მოუწევს არჩევანის გაკეთება: დარეგისტრირდეს რეესტრში, როგორც უცხოური პრინციპალის აგენტი, თუ სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის წინაშე დადგეს.

[1] FARA-ს თარგმნილ ვერსიაში ჯარიმის მაქსიმალურ ოდენობად მითითებულია 10 000 დოლარი, თუმცა სისხლის სამართლის კოდექსი ჯარიმის მაქსიმალურ ოდენობას არ ადგენს.

[2] FARA-ს თარგმნილ ვერსიაში ამ ტიპის დარღვევისთვის განსხვავებული ოდენობაა დადგენილი – 6 თვემდე თავისუფლების აღკვეთა ან 5 000 დოლარამდე ჯარიმა. თუმცა, სისხლის სამართლის კოდექსში შესატან ცვლილებებში განსხვავებული ოდენობა მითითებული არ არის, რაც მოსამართლეს აძლევს უფლებას, გამოიყენოს მენეჯერებისთვის დადგენილი პასუხისმგებლობის ანალოგიური ოდენობა.

This post is also available in: English (ინგლისური)