დღე-ღამეში მხოლოდ 13 საათი – რატომ არ ჰყოფნის აფხაზეთს შუქი?

ავტორი: ბეჟან მატუა, სოხუმი

აფხაზეთი ელექტროენერგიას დღეში 13 საათის განმავლობაში იღებს. ღამით დენი 21:00-ან 7:00 საათამდეა, დღისით კი, ქვესადგურიდან გამომდინარე, ელექტროენერგიის მიეწოდება დღეში ორჯერ, 1 საათი და 24 წუთის განმავლობაში ხდება. ღამით აფხაზეთის დასავლეთ ნაწილს, ანუ გულრიფშის რაიონამდე, ელექტროენერგია რუსეთიდან მოეწოდება. ეს არის იმპორტირებული ელექტროენერგია, რომლის საფასურიც 5 რუბლია კილოვატ საათში (0,05 აშშ ცენტი). აფხაზეთის აღმოსავლეთი ნაწილი ენგურის ჰიდროელექტროსადგურით იკვებება. აფხაზეთის მთელი ტერიტორია დღის განმავლობაში ამავე ელექტროენერგიას იყენებს, რაშიც აფხაზეთის ხელისუფლება არაფერს იხდის.

რატომ არ ჰყოფნის აფხაზეთს შუქი?

აფხაზეთსა და საქართველოს შორის არის შეთანხმება, რომ ენგურჰესის ელექტროენერგიის გამომუშავება დაყოფილია 40/60 პროცენტით. ზაფხულში ეს კოეფიციენტი ადვილად შეინიშნება, ხოლო ზამთარში, აფხაზეთში დიდი მოხმარების გამო, ჰიდროელექტროსადგური მთელ ელექტროენერგიას იქ ხარჯავს. იმის გამო, რომ ზამთარში მდინარე ენგურის ნაკადი მკვეთრ ცვლილებას განიცდის, სადგური ელექტროენერგიაზე მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებს. წყალსაცავიდან წყალი სწრაფად გაედინება და ჰიდროელექტროსადგური იძულებულია იმუშაოს მინიმალური სიმძლავრით, შესაბამისად, გამოიმუშავებს ნაკლებ ელექტროენერგიას, ვიდრე ეს მომხმარებლის საჭიროებაშია.

როგორ იმოქმედა კრიპტოვალუტის მაინინგმა ენერგო მდგომარეობა

ენერგეტიკის ექსპერტების აზრით, დეფიციტის ნახევრის წყარო, რომელიც შეადგენს დაახლოებით 45 მეგავატს დღეში, არის კრიპტოვალუტის მაინინგ მოწყობილობების მოხმარება. აფხაზეთში ამ ტიპის საქმიანობა უკანონოა. 2020 წელს საქმიანობა დაკანონდა მთავრობის დადგენილებით. მაშინ ეკონომიკის მინისტრი, კრისტინა ოზგანი ირწმუნებოდა, რომ მაინინგის ლეგალიზაცია გაამარტივებდა ყველაფერს და ბიუჯეტში წელიწადში 600 მილიონ რუბლამდე მოგებას მოიტანდა (6 მილიონი დოლარი). მისი თქმით, აფხაზეთში არის თავისუფალი სიმძლავრე, რომლის გამოყენებაც შესაძლებელი იქნებოდა მაინინგისთვის. მაგრამ მას შემდეგ რაც საქმიანობა დაკანონდა, ხელისუფლებამ ვერ გააკონტროლა აღჭურვილობის იმპორტი და მისი მონტაჟი. ინდმეწარმეებმა ტექნიკური  პირობებისთვის ტექნიკურ ზედამხედველობასა და ეკონომიკის სამინისტროს მიმართეს. უმეტეს შემთხვევაში, ადამიანებმა დაიწყეს აღჭურვილობის უკანონოდ დაყენება და ეს პირდაპირ აისახა ელექტროენერგიის მთლიან მოხმარებაზე. მაინინგი აიკრძალა და მასთან ბრძოლა დაიწყეს. შინაგან საქმეთა სამინისტროს, “ჩერნომორენერგოსა” და ტექნიკური ზედამხედველობის თანამშრომელთა ჯგუფებმა დაიწყეს მაინინგ ფერმების იდენტიფიცირება და დალუქვა.

როდესაც გაირკვა, რომ უბრალოდ გამორთვა არ იმუშავებდა, დაიწყეს მოწყობილობების ჩამორთმევა და დაცულ ოთახში შენახვა.

ამავდროულად, დენის დეფიციტი იფარებოდა ან სოციალური დახმარების ფარგლებში, ანუ ელექტროენერგიის უფასო მიწოდებით რუსეთის ფედერაციიდან, ან კომერციული ნაკადით, რომელიც გადახდილი იყო რუსეთის ფედერაციის ფინანსური დახმარებით. ფაქტობრივად, ეს იყო უბრალოდ ფულის გადარიცხვა ერთი ჯიბიდან მეორეში. მაგრამ მოსახლეობა ამით არ ინტერესდებოდა – მთავარია, შუქი გვაქვს. მაგრამ 2024 წელს სიტუაცია შეიცვალა.

როგორ გამოიწვია რუსეთის ფინანსური დახმარების გაყინვამ ენერგეტიკული კრიზისი

2024 წლის 2 სექტემბერს ცნობილი გახდა, რომ პირვეოი სექტემბრიდან რუსეთი შეაჩერებს ხელფასების თანადაფინანსებას საჯარო სექტორის გარკვეული კატეგორიის თანამშრომლებისთვის, ანუ 700 მილიონ რუსულ რუბლს (7 მილიონი დოლარი). პრეზიდენტ ასლან ბჟანიასა და რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის ადმინისტრაციის უფროსის მოადგილის, დიმიტრი კოზაკის შეხვედრის ოქმში ნათქვამია, რომ თუ აფხაზური მხარე, ბჟანიას წარმომადგენლობით, არ შეასრულებს დაკისრებულ ვალდებულებას, მიაწოდოს ინფორმაცია ანტირუსულად განწყობილი დეპუტატებისა და ხელისუფლების სხვა წარმომადგენლების შესახებ,  თუ იგი არ უზრუნველყოფს საინვესტიციო საქმიანობის შესახებ შეთანხმების რატიფიცირებას და რიგ სხვ სხვა საკითხებს, რაც შეეხება რუსეთის პოზიციების გაძლიერებას აფხაზეთში, მაშინ ფინანსური დახმარება შეჩერდება, ხოლო რუსეთის ფედერაციიდან ელექტროენერგია ზამთარში მხოლოდ კომერციული ღირებულებით იქნებოდა მიწოდებული.

ენერგეტიკისა და ტრანსპორტის მინისტრის მოვალეობის შემსრულებლის, ჯანსუღ ნანაბას თქმით, მინისტრთა კაბინეტში მაშინ განგაში არ ატეხეს, რადგან მიხვდნენ, რომ ამ 700 მილიონის კომპენსაცია საკუთარი შემოსავლიდან შეეძლოთ.

“ჩვენ გვქონდა გადასახადების და სხვა გადასახადების კარგი შეგროვების ისტორია, ვიცოდით, რომ ბიუჯეტი შესაძლებელი იყო ხელფასების უზრუნველყოფა და ნაკადის გადახდა,” – თქვა ნანბამ ენერგეტიკული უსაფრთხოების შტაბის ერთ-ერთ შეხვედრაზე. – “ოქტომბერში ჩვენ შევიტანეთ განცხადება რუსეთის ენერგეტიკის სამინისტროში 327 მილიონი კილოვატ საათიანი სოციალური ნაკადის შესახებ, მაგრამ პასუხი ჯერ არ მიგვიღია”.

თანხის მეორე ნაწილის გაყინვის შემდეგ, საკმარისი თანხა აღარ დარჩა – თანხები უშიშროების ძალების ხელფასებზე დამატებითი გადასახადებისთვის. მათი გადარიცხვა 15 ნოემბრის, ანუ მთავრობის შენობის კომპლექსში შტურმის შემდეგ შეჩერდა. ამ თანხის გაყინვის შესახებ აფხაზურ მხარეს არ მიეწოდა ინფორმაცია. ამიტომ მთავრობამ ხელფასების გადასახდელად გამოიყენა ის თანხა, რომელიც დაგეგმილი იყო იმპორტირებული ელექტროენერგიის ხარჯების დასაფარად.

“ჩვენ არ მიგვიღია შეტყობინება იმის თაობაზე, თუ რატომ არ არის გადმოირიცხა თანხები. მაგრამ ისინი არ არიან. იმისთვის, რომ ახალ წლამდე ხალხი ხელფასების გარეშე არ დარჩენილიყო, ყველაფერი გადავიხადეთ, მაგრამ არ არის საკმარისი თანხა, რომ მოსახლეობა სრულად უზრუნველყოს ელექტროენერგიით. შესაბამისად, ფული გროვდება და გამოიყენება ელექტროენერგიის საფასურის ნაწილ-ნაწილ გადახდისთვის, წინასწარ სამი-ოთხი დღით ადრე,” – უთხრა დეპუტატებს ენერგეტიკის მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელმა პარლამენტის სხდომაზე.

რა პერსპექტივები აქვს ენერგეტიკულ ინდუსტრიას აფხაზეთში

ამჟამად აფხაზეთი უფასო ელექტროენერგიას მხოლოდ ენგურჰესიდან იღებს. ელექტროენერგიის გაზიარება არის ჯენტლმენური შეთანხმება, რადგან ტურბინები მდებარეობს აფხაზეთის ტერიტორიაზე. მაგრამ სადგურს მთლიანად ქართული კერძო კომპანია მართავს. აფხაზი ოპოზიციონერები ცდილობდნენ გარკვევას, რა უნდა გაეკეთებინათ ამ სიტუაციიდან გამომდინარე. ლევან მიქაა სუვერენიტეტის დაცვის კომიტეტის ხელმძღვანელია, ილია გუნია კი ვეტერანი და პრეზიდენტობის სავარაუდო კანდიდატი. ისინი შეხვდნენ ენგურჰესის დირექტორთა საბჭოს ხელმძღვანელს, ლევან მებონიას. მებონიამ მათ განუმარტა, რომ იმის გამო, რომ აფხაზეთი არ იხდის გამომუშავების საფასურს, ჰიდროელექტროსადგური იძულებულია ელექტროენერგიის ნაწილი საზღვარგარეთ გაყიდოს და ამით გადაიხადოს უფასო მოხმარება. ხოლო თუ აფხაზეთი თავის კვოტას გადაიხდის, მაშინ წყალსაცავში მეტი წყალი იქნებოდა, რადგან ჰიდროელექტროსადგურს ელექტროენერგიით ვაჭრობა არ მოუწევდა.

მაგრამ, როგორც აფხაზი ენერგეტიკოსები ამბობენ, გადაჭარბებული მოხმარების პრობლემა ამ გზით არ მოგვარდება, რადგან აფხაზეთის მოსახლეობა ელექტროენერგიას არ ზოგავს და არ იხდის.

იმისათვის, რომ “ჩერნომორენერგოს” ჰქონდეს სახსრები, რომ გადაიხადოს გენერაცია, ნაკადი და განვითარება, ენერგოკომპანია უნდა იყოს მომგებიანი და ამისთვის მას სჭირდება სტაბილური გადასახადები, რომელიც ენერგეტიკის მუშაკების მუშაობაზე, განახლებასა და საჭირო ხარჯებზე განაწილდება. “ჩერნომორენერგოს” გენერალური დირექტორის, ტიმურ ჯინჯოლიას თქმით, სახელმწიფო დღეს არც კი ანაზღაურებს იმ სარგებელს, რომელსაც საწარმო აძლევს სოციალური კატეგორიების ფართო სპექტრს.

“ელექტროენერგიის ღირებულების ნახევარს იხდიან უშიშროების ძალები, მებაჟეები, პენსიონერები, ვეტერანები, ბევრი საერთოდ არ იხდის, მაგრამ ეს შეღავათები სახელმწიფომ უნდა ანაზღაუროს, თუმცა ჩვენთვის არც ერთი რუბლი არ გადმორიცხულა,”- ამის შესახებ ჯინჯოლიამ დეპუტატებს პარლამენტში ერთ-ერთ სხდომაზე განუცხადა.

ტიმურ ჯინჯოლიას თქმით, როდესაც სინათლის გადასახადი დაბალია, ან ადამიანი საერთოდ არ იხდის მას, მაშინ ის ვერ ხედავს მასში ღირებულებას, არ ზოგავს და ამით ანგრევს ინდუსტრიას.

აფხაზეთის ენერგეტიკის აღდგენის რამდენიმე გეგმა არსებობს, მაგრამ მათი ღირებულება 6-ან 26 მილიარდ რუბლამდე მერყეობს. აფხაზეთის ხელისუფლებას კი ასეთი თანხა არ აქვს.

რატომ გაახსენდა ყველას მაღალი ძაბვის ხაზი “კავკასიონი”

2015 წლამდე აფხაზეთი რუსეთიდან საქართველოში ელექტროენერგიის ტრანზიტის საფასურს იღებდა “კავკასიონის” მაღალი ძაბვის ხაზით. “ჩერნომორენერგო” მისი მოვლა-პატრონობისთვის წელიწადში 80 (800 ათასი დოლარი) მლნ რუბლს იღებდა. ენერგეტიკოსების თქმით, საქმე იმაშია, რომ ხაზმა მფლობელი შეიცვალა.

“2014 წლამდე ხაზის მფლობელი იყო “ინტერ რაო”, მაგრამ 2015 წელს, როცა დავიწყეთ იმის გარკვევა, რატომ შეწყვიტეს ტრანზიტის გადახდა, აღმოჩნდა, რომ კაბელი საქართველოს საკუთრებაში გადავიდა. რადგან აფხაზეთს ოფიციალური ურთიერთობა არ შეუძლია, გადახდაც შეუძლებელია,” – განუცხადა ჯინჯოლიამ დეპუტატებს.

მაგრამ არსებობს მოსაზრება, რომ ქართულ მხარეს არ შეუწყვეტია ტრანზიტის გადახდა, უბრალოდ ეს ყველაფერი კეთდება არაოფიციალურად და ცალკეული ადამიანებისთვის.

დეპუტატმა კან კვარჩიამ ენერგეტიკის მუშაკებთან შეხვედრაზე ამ ხაზის განადგურების იდეა შემოიტანა, რადგან აფხაზეთისთვის არავითარი სარგებელი არ მოაქვს.

“მტრის შუქი კავკასიონის გასწვრივ მოდის. მოდით, ამ ხაზს ვესროლოთ, სულ ეს არის,” – თქვა მან.

პრემიერ-მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელმა, ვალერი ბგანბამ გასცა დავალება “კავკასიონის” საჰაერო ხაზის შესახებ დეტალების გარკვევასა და ტრანზიტით მიღებული მოგების დაბრუნების შესაძლებლობის შესახებ.

მაგრამ, როგორც ტიმურ ჯინჯოლიამ განაცხადა, გარდა იმისა, რომ საქართველოსთან რაიმე ოფიციალური ხელშეკრულების გაფორმება შეუძლებელია, დღეს აფხაზეთში არ არიან სპეციალისტები, რომლებიც ამ კაბელის მომსახურებას შეძლებენ.

“კავკასიონის სიგრძე დაახლოებით 34 კილომეტრია, ზოგან პირდაპირ კლდეებზეა მიმაგრებული. არ გვყავს სპეციალისტები, რომლებიც მის მომსახურებას შეძლებენ,” – ამბობს ჯინჯოლია. მაგრამ მისი თქმით, კოდორის ხეობაში სვანები ცხოვრობენ, რომლებიც მას ქართული მხარის მოთხოვნით ემსახურებიან.

ენერგეტიკოსების შეფასებით, აფხაზეთის ენერგეტიკულმა კრიზისმა გამოააშკარავა ყველა ის პრობლემა, რაზეც ხალხი წლების მანძილზე თვალს ხუჭავდა. ეს არის ენერგიის მოხმარების აღრიცხვის, გადასახადების კონტროლის პრობლემა, კორუფცია ყველა დონეზე, ენერგეტიკის თემაზე ქართულ მხარესთან ადეკვატური კონტაქტების არარსებობა და მრავალი სხვა.