რატომ უჯერებენ ადამიანები თაღლითებს და როგორ დავეხმაროთ მათ, ვინც მახეში გაება

თაღლითობის სქემების არსებობის შესახებ ყველამ იცის. მათ შესახებ გაფრთხილებები ყველგან ისმის. და მაინც – ადამიანი პასუხობს ტელეფონის ზარს, უსმენს, ასრულებს ინსტრუქციებს და… რიცხავს ფულს. მოგვიანებით ვერ ხსნის, რა დაემართა. რატომ ხდება ასე და რა უნდა გააკეთონ ახლობლებმა, თუ ასეთი რამ ოჯახის რომელიმე წევრს შეემთხვა? ფსიქოლოგმა ალისა კონვისერ-კუტინამ ამ თემაზე ლატვიის საზოგადოებრივი მედიამაუწყებლის (LSM+) ეთერში ისაუბრა.

შიში წარსულიდან

ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სქემაა ზარი „საავადმყოფოდან“ ან „პოლიციიდან“: თითქოს თქვენი ნათესავი ავარიაში მოყვა, ადამიანი გაიტანა და მას დაჭერა ემუქრება, „საქმის მოსაგვარებლად“ კი ფულია საჭირო.

რატომ მუშაობს ეს სქემა? ფსიქოლოგის თქმით, განსაკუთრებით მოწყვლადები არიან ადამიანები, რომლებიც 90-იან წლებში უკვე ზრდასრულები იყვნენ. მათ ახსოვთ დრო, როდესაც საქმის „ჩაწყობა“ მართლაც შეიძლებოდა ფულით, როდესაც იყო დიდი განუკითხაობა და არსებობდა ყველაფრის დაკარგვის, ციხეში აღმოჩენის შიში. ეს შიში არსად გამქრალა. მათ, ვინც დღეს ხანდაზმულია, ის დღემდე შემორჩა.

მაგრამ მსხვერპლნი მხოლოდ ხანდაზმული ადამიანები არ არიან. თაღლითების სამიზნე აუდიტორიაში ზრდასრული დასაქმებული ადამიანებიც შედიან. მათ აქვთ ფული, Smart-ID-ის მეშვეობით ტრანზაქციის დადასტურება შეუძლიათ… ამ მახეში მოზარდები უფრო იშვიათად იმიტომ ებმებიან, რომ მათ, უბრალოდ, სახსრები არ გააჩნიათ.

„თითქოს ჰიპნოზის ქვეშ“

თაღლითობის მსხვერპლნი თავიანთ მდგომარეობას ხშირად ერთნაირად აღწერენ: „მესმოდა, რომ რაღაც რიგზე არ იყო, მაგრამ საკუთარ თავს ვერაფერს ვუხერხებდი“. თაღლითები იყენებენ ხერხებს, რომლებიც კრიტიკულ აზროვნებას თიშავს.

ერთ-ერთი ასეთი ფანდია „სამი დიახ“-ის ტექნიკა. გისვამენ მარტივ კითხვებს, რომლებზეც ავტომატურად დადებითად პასუხობთ: „დღეს იყავით მაღაზიაში?“ – „დიახ“. „საკვების საყიდლად იყავით?“ – „დიახ“. „ახლა სახლისკენ მიდიხართ?“ – „დიახ“. რამდენიმე თანხმობის შემდეგ, „არა“-ს თქმა ფსიქოლოგიურად რთული ხდება. „ეს ნეიროლინგვისტური პროგრამირების ელემენტარული ტექნიკაა“, – განმარტავს კონვისერ-კუტინა.

როგორ დავიცვათ თავი?

თუ გრძნობთ, რომ საუბარში გითრევენ დახურული კითხვებით, რომლებიც პასუხს მოითხოვს, აუცილებლად უნდა გაჩერდეთ. ყურადღებით დააკვირდით თქვენთან მოსაუბრე პირს და იმ მომსახურებას, რომელსაც ის გთავაზობთ. დაუსვით საკუთარ თავს გულწრფელი კითხვა: მჭირდება კი ეს სინამდვილეში? პასუხი, სავარაუდოდ, იქნება „არა“, რაც მანიპულაციის ჯაჭვის გაწყვეტაში დაგეხმარებათ.

სირცხვილი შიშზე ძლიერია

დავუშვათ, უარესი უკვე მოხდა. ფული დაგტყუეს. რას გრძნობს ამ დროს ადამიანი?

ადამიანები, რომლებიც ტყუილს წამოეგებიან, შიშსა და სირცხვილს განიცდიან. ამასთან, სირცხვილი უფრო ძლიერი გრძნობაა. ძალიან მტკივნეულია იმის აღიარება, რომ რასაც ნახევარი ცხოვრება აგროვებდი, ასე მარტივად გაეცი – ადამიანები ამის დამალვას ცდილობენ.

ვინც უფრო გაბედულია, პოლიციაში მიდის. ვიღაც, მხარდაჭერის მოლოდინში, ამ ამბავს ახლობლებს უყვება. მაგრამ ყველაზე ხშირად საპასუხოდ ესმის: „შენ ხომ იცოდი, რომ ასე მოხდებოდა?!“ – ეს ცუდი მხარდაჭერაა, ხაზს უსვამს ფსიქოლოგი. ამიტომ ადამიანები ამჯობინებენ, ასეთი რამ დამალონ.

ჩაკეტილი წრე

სირცხვილის მომენტში ადამიანი ახლობლებს შორდება და თავის თავში იკეტება. როდესაც ნათესავები გამოკითხვას იწყებენ, ეს მხოლოდ აძლიერებს სირცხვილის გრძნობას. იქმნება ჩაკეტილი წრე: რაც უფრო მეტად იკეტება ადამიანი, მით უფრო დიდ სირცხვილს განიცდის.

შედეგები შეიძლება სერიოზული იყოს – დაიწყოს დეპრესია ან ალკოჰოლის მოხმარება. გადაცემის ერთ-ერთ გმირს – ხანდაზმულს მამაკაცს, რომელმაც კინაღამ გადასცა ფული თაღლითებს – წნევის მკვეთრი მატების გადატანა მოუხდა. მისი ოჯახი მიიჩნევს: ასეთი ზარები უბრალო თაღლითობად კი არა, არამედ გაუფრთხილებლობით გამოწვეული მკვლელობის მცდელობად უნდა ჩაითვალოს, რადგან მოწყვლად მდგომარეობაში მყოფი ადამიანისთვის მსგავსი სტრესი შეიძლება სასიკვდილო აღმოჩნდეს.

როგორ დავუჭიროთ ძვირფას ადამიანს მხარი

მთავარია – გამოვიჩინოთ ემპათია. უნდა ვისაუბროთ პოზიციიდან „მე შენ მხარს გიჭერ“ და არა – „ეს რატომ გააკეთე?!“

და გვახსოვდეს მთავარი: რამდენიც არ უნდა გამოგძალონ თაღლითებმა, დანაკარგი მხოლოდ ფულია და მეტი არაფერი. ადამიანის გრძნობები უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე მის მიერ დაკარგული თანხა.

ევროპის საზოგადოებრივი მაუწყებლების ამბები, ნათარგმნი ხელოვნური ინტელექტის მიერ

ლატვიის საზოგადოებრივი მედიამაუწყებლის გადაცემა „კეისის“ სრული გამოშვების ნახვა შეგიძლიათ აქ.