რჩევები: რისი გაკეთება არ შეიძლება, როგორ უნდა მოვიქცეთ, თუკი ბირთვული აფეთქება მოხდება და დაგიცავთ თუ არა კალიუმის იოდიდი – რჩევები, რომელთა გამოყენებაც იმედია, არასოდეს დაგჭირდებათ

როგორ უნდა მოიქცეთ თუკი ბირთვული აფეთქება მოხდება – რჩევები. რჩე­ვე­ბი, რომ­ლებ­საც ახლა წა­ი­კი­თხავთ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლია აშშ-ის შიდა უსაფრ­თხო­ე­ბის დე­პარ­ტა­მენ­ტის ოფი­ცი­ა­ლურ ვებგ­ვერ­დზე, ready.gov.

📌 პირველი ნაბიჯები ბირთვული აფეთქების შემდეგ

აფეთქების შემდეგ პირველი რამდენიმე საათი კრიტიკულია, რადგან ამ დროს ყველაზე მაღალია რადიაციული დასხივების დონე. სწორედ ამიტომ, დაუყოვნებლივ უნდა გადადგათ შემდეგი ნაბიჯები:

• შეაფარეთ თავი მყარი კედლების მქონე შენობას – უპირატესობა მიეცით ბეტონის ან აგურის შენობას.

• მოიშორეთ დაბინძურებული ტანსაცმელი და გაისუფთავეთ ის სხეულის ნაწილები, რომლებიც ღია იყო აფეთქების მომენტში.

• ჩამოიბანეთ სახე, ხელები და ღია სხეული მხოლოდ წყლითა და საპნით – არ გამოიყენოთ სადეზინფექციო ხელსახოცები ან ანტისეპტიკები.

• არ შეეხოთ სახეს, განსაკუთრებით – თვალებს, ცხვირს და პირს.

🧱 სად უნდა იმყოფებოდეთ

• გადადით შენობის შიდა ნაწილში, ან სარდაფში – მოერიდეთ კედლებთან, ფანჯრებთან და კარებთან სიახლოვეს.

• თავი შეაფარეთ თავშესაფარს მინიმუმ 24 საათით, თუ ადგილობრივი ხელისუფლება სხვა მითითებას არ მოგცემთ.

• შეინარჩუნეთ სოციალური დისტანცია – მინიმუმ 2 მეტრი მათთან, ვისთან ერთადაც არ ცხოვრობთ.

• ატარეთ პირბადე და არ გაუშვათ შინაური ცხოველები გარეთ.

📡 ინფორმაციის მონიტორინგი

• თვალყური ადევნეთ ინფორმაციას ბატარეაზე მომუშავე რადიოით, რადგან აფეთქების შემდეგ ინტერნეტი და მობილური კავშირი შესაძლოა შეფერხდეს.

• ყურადღება მიაქციეთ უსაფრთხო ზონებსა და ევაკუაციის წესებს, რომლებიც რეგულარულად განახლდება ოფიციალურ არხებზე.

🧳 წინასწარი მზადება

დაგეგმეთ თავშესაფრის ადგილი:

• აირჩიეთ ადგილი, რომელიც გთავაზობთ მაქსიმალურ დაცვას – მიწისქვეშა თავშესაფარი ან შენობის შიდა, ფანჯრებზე დაცლილი ოთახი.

შეინახეთ 3-დღიანი მარაგი:

• წყალი, საკვები, მედიკამენტები, ჰიგიენური საშუალებები, ფარატინა ბატარეები და პორტატული დამტენები.

გაითვალისწინეთ განსაკუთრებული საჭიროებები:

• ალერგიები, ქრონიკული დაავადებები და შინაური ცხოველების საჭიროებები.

☢️ იოდის აბების მიღება – როგორ და როდის?

კალიუმის იოდიდი (KI) ბლოკავს რადიოაქტიური იოდის შეგროვებას ფარისებრ ჯირკვალში და ამ გზით ამცირებს რისკს, თუმცა მხოლოდ გარკვეულ პირობებში:

• ეფექტურია მხოლოდ რადიოაქტიური იოდის შემთხვევაში – სხეულის სხვა ნაწილებს არ იცავს.

• მხოლოდ იმ შემთხვევაში მიიღეთ, თუ ჯანდაცვის სპეციალისტები რეკომენდაციას მოგცემენ.

• არ არის რეკომენდებული თვითნებურად მიღება, განსაკუთრებით – თუ ალერგიული ხართ იოდზე, გაქვთ ატოპიური დერმატიტი ან ვასკულიტი.

• დოზის გადაჭარბება არ ზრდის დაცვას, არამედ იზრდება გვერდითი ეფექტების რისკი, მათ შორის სერიოზული ჯანმრთელობის პრობლემები და სიკვდილიანობა.

⚠️ რისი გაკეთება არ შეიძლება:

• არ დააბრუნდეთ აფეთქების ზონაში, სანამ შესაბამისი უწყებები უსაფრთხოებად არ მიიჩნევენ დაბრუნებას.

• ნუ მიირთმევთ საკვებს ან სასმელს, რომელიც აფეთქების დროს ღია სივრცეში იმყოფებოდა – უსაფრთხოა მხოლოდ შენობაში შენახული, შეფუთული პროდუქტი.

🚫 აფეთქებასთან დაკავშირებული საფრთხეები

• ნათების ბრწყინვალებამ შესაძლოა დროებითი ან მუდმივი დაბრმავება გამოიწვიოს.

• აფეთქების ტალღამ შეიძლება სერიოზული დაზიანება ან სიკვდილი გამოიწვიოს რამდენიმე კილომეტრის რადიუსშიც.

• ჭუჭყის წვიმა (“radioactive fallout”) რამდენიმე წუთში ვრცელდება და სიცოცხლისთვის საშიში შეიძლება იყოს მათთვის, ვინც გარეთ იმყოფება.

🔚 დასკვნა

ბირთვული საფრთხის შემთხვევაში მთავარი ძალა წინასწარ მომზადებასა და სწრაფ მოქმედებაზეა. მარტივი ნაბიჯების გათვალისწინება – თავშესაფარში დარჩენა, სწორი ჰიგიენა და ინფორმაციის მონიტორინგი – მნიშვნელოვნად ზრდის გადარჩენის შანსს.

აფეთქებიდან პირველი 10 წუთი 

✔️ არ დარჩეთ გარეთ ან ავტომობილში

✔️ საუკეთესო თავდაცვა და ყველაზე უსაფრთხო ადგილი არის დახურულ შენობაში შესვლა 

✔️ შენობაში უნდა გადაინაცვლოთ ცენტრალურ ნაწილში (კედლებიდან და ფანჯრებიდან მაქსიმალურად მოშორებით), საუკეთესო შემთხვევაში კი სარდაფში

✔️ მიწისქვეშა პარკინგები და მეტროც კარგი ალტერნატივა შეიძლება აღმოჩნდეს ამ დროს

✔️ თუ იმყოფებით ავტომობილში და ახლომახლო შენობა არ არის, გადადით გზიდან უსაფრთხოდ, ამოეფარეთ გზის შემაღლებულ ნაწილს ან შედით ხიდის/გადასასვლელი გზის ქვეშ

აფეთქებიდან პირველი 24 საათი 

თუ ფიქრობთ რომ რადიაციული ნარჩენებთან გქონდათ შეხება, ტანსაცმელი და ფეხსაცმელი უნდა მოიშოროთ. თუ გყავთ შინაური ცხოველი და ფიქრობთ რომ მათაც ჰქონდათ შეხება, მათი გასუფთავება უნდა მოხდეს განცალკევებულ ოთახში. გასუფთავების (დეკონტამინაციის) დეტალური ინსტრუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ამ ბმულებზე: www.cdc.gov

✔️ ჩართეთ საინფორმაციო წყარო, ტელევიზია/რადიო და მოისმინეთ ინფორმაცია

✔️ ინსტრუქცია მიიღეთ მხოლოდ ოფიციალური (!) (საგანგებო სიტუაციების მართვის დეპარტამენტი, ჯანდაცვის სამინისტრო, დაავადების კონტროლის ცენტრი, შსს და ა.შ.) წყაროებიდან და მიჰყევით მათ

✔️ არავითარ შემთხვევაში არ დაიწყოთ ევაკუაცია და გადაადგილება თვითნებურად, ნუ მოუსმენთ სხვადასხვა არაოფიციალურ პირებს თუ ინდივიდუალურ რეკომენდაციებს, დარჩით დაცულ ადგილას 12-24 საათის განმავლობაში და არ დატოვოთ შენობა თუ რაიმე გადაუდებელი სასიცოცხლო საფრთხე არ გემუქრებათ

ასევე, მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ რა საფრთხეებს შეიცავს ბირთვული აფეთქება: 

◾ ძლიერი ნათება – რომელსაც შეუძლია დროებითი მხედველობის გაუარესება შესაძლოა იყოს ბირთვული აფეთქების მანიშნებელი და შესაძლოა განვითარდეს 10 კმ მოშორებით აფეთქების ადგილიდან

◾ სითბური დარტყმა – მოსდევს ძლიერ ნათებას, მაღალი ტემპერატურის აირების გამოდევნა, რომელსაც შეუძლია გამოიწვიოს კანის დამწვრობა, თვალების დაზიანება, სხვადასხვა ნივთების აალება, შესაძლოა გავრცელდეს აფეთქების ადგილიდან რამდენიმე კმ-ში

◾ დარტყმითი ტალღა – აზიანებს ახლომდებარე შენობებს და შეუძლია გამოიწვიოს სხვადასხვა ფრაგმენტების გავრცელება, აფეთქებიდან რამდენიმე კილომეტრში;

◾ პირველადი რადიაცია – აფეთქებიდან რამდენიმე კმ-ში შეუძლია გამოიწვიოს დაზიანება და სიკვდილიც კი

◾ ნარჩენი რადიაცია – აფეთქების შემდეგ, რადიაციული ნარჩენები ერევა მტვერს, ხდება მისი ატმოსფეროში გაფანტვა და შემდეგ მისი უკან, მიწისკენ დაბრუნება, რასაც დაახლოებით 10 წუთი (ან მეტი) სჭირდება

◾ ნარჩენი რადიაცია ყველაზე საშიშია აფეთქებიდან 10 კმ-ს რადიუსში და პირველ რამდენიმე საათში

◾  ელექტრომაგნიტური ტალღა – დამატებითი ზიანი შეიძლება განვითარდეს ტელეკომუნიკაციების დაზიანება, ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ ინფორმაციის მიღებისთვის ვეცადოთ/თვალყური ვადევნოთ და გამოვიყენოთ ყველანაირი წყარო, ტელევიზია, ინტერნეტი, რადიო FM/AM

როგორ შეიძლება მოვემზადოთ წინასწარ: 

✅ წინასწარ განსაზღვრეთ თავშესაფრის ადგილმდებარეობა (შენობის ცენტრალური ნაწილი/სარდაფი), იქნება ეს თქვენი სახლი, მეტრო, დიდი შენობები თუ სხვა

✅ გქონდეთ პირველადი საჭიროების ნივთები, ფანარი, ელემენტები, სამედიცინო ჩანთა, ნიღბები, ტანსაცმელი, საკვები, წყალი (დეტალური სიის ერთ-ერთი მაგალითი შეგიძლიათ ნახოთ აქ)

✅ გაიარეთ პირველადი დახმარების ტრენინგები ორ წელიწადში ერთხელ

✅ არ იქნება ურიგო წინასწარ შემუშავებული გეგმის ქონა, რომელსაც შეათანხმებთ თქვენს ოჯახის წევრებს და ახლო მეგობრებს

კიდევ ერთხელ გავიმეოროთ, რომ არ არსებობს პანიკის საფუძველი, უბრალოდ წინასწარი მზაობა და ცოდნა ყოველთვის კარგი იდეაა“, – წერს არჩილ მარშანია.