რატომ გააფრთხილა გაჯეტების განმბლოკავმა ისრაელურმა კომპანიამ შსს

შინაგან საქმეთა სამინისტრო, “ქართული ოცნების” მთავრობის განკარგულებითა და სამინისტროს საექსპერტო-კრიმინალისტიკური დეპარტამენტის მოთხოვნის საფუძველზე, ისრაელური კომპანია Cellebrite-ისგან ყიდულობს პროდუქტებს, რომელიც ციფრული ინფორმაციის მოპოვების (მათ შორის, უკვე წაშლილის), ამოღების, კლასიფიცირების, დაშიფრული ინფორმაციის დეკოდირების, დაცული ინფორმაციის წაკითხვისა და ანალიზისთვის გამოიყენება. ინსტრუმენტები ესადაგება Windows-ის, Mac-ის სისტემებს, როგორც Android-ის, ისე iOS უახლეს მოწყობილობებს, გამოიყენება როგორც ლაბორატორიულ პირობებში, ისე ველზე.

საქმე ეხება შსს-ს მხრიდან არამხოლოდ ახალი პროდუქტების შეძენას, არამედ შეძენილი პროდუქტების განახლებას.

ამის შესახებ ინფორმაცია სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს ვებგვერდზეა მისაწვდომი.

ისრაელური კომპანიის წარმომადგენელი საქართველოში „ქომუნალ თექნოლოჯია“ და შესყიდვა სწორედ ამ შპს-ს გავლით ხორციელდება. შსს 3 წლის ვადით ყიდულობს კომპანიის პროდუქტებს, აპარატურულ-პროგრამული უზრუნველყოფის პაკეტებს. კერძოდ, საუბარია Cellebrite Inseyets–ის პროგრამული უზრუნველყოფის 6 ახალ ლიცენზიაზე (4 არსებული Premium ადაპტერის გამოყენებით და ამასთან 2 ახალი ადაპტერის შეძენით) და არსებული Cellebrite Digital Collector-ის 1 ლიცენზიის განახლებაზე.

„მათი შეძენით საექსპერტო-კრიმინალისტიკური დეპარტამენტის ლაბორატორია დამატებით შეძლებს ინფორმაციის უფრო სწრაფად მიღებას და დამუშავებას, მათ შორის შესაძლებელი იქნება ინფორმაციის სერვერზე პარალელურად დამუშავება (პარალელურად შესაძლებელია ექვსი პროცესის გაშვება ლიცენზიების რაოდენობის შესაბამისად), შესაძლებელი იქნება ინფორმაციების კატეგორიებად დაყოფა, კონკრეტული პერიოდის მითითება და ა.შ.“ —  ნათქვამია პატაკში, რომელსაც შსს-ს ეკონომიკის დეპარტამენტის დირექტორის მოადგილე აკაკი ხარებავა საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მოადგილე გიორგი ბუთხუზს სწერს.

შესყიდვის ღირებულება 6 796 092 ლარია. დაფინანსება განხორციელდება 2025 წლის საბიუჯეტო სახსრებიდან. ინვოისი 21 თებერვლით თარიღდება და მიწოდების ვადად 20 დღეა განსაზღვრული.

როგორც აკაკი ხარებავას ზემოთ ნახსენებ პატაკში ვკითხულობთ, დაჩქარებული და გამარტივებული შესყიდვის საფუძველი გახდა Cellebrite-ის გაყიდვების დირექტორის, ალბერტ კაცირის წერილი, სადაც ნათქვამია, რომ „გარკვეული მიზეზების გამო, მიმდინარე წლის ნებისმიერ მომენტში, საქართველოს შეიძლება შეეზღუდოს მოცემული პროგრამული უზრუნველყოფის შესყიდვა. შესაბამისად, მოგვცეს რეკომენდაცია, რომ პროგრამული უზრუნველყოფის ლიცენზიის შეძენა მოვახდინოთ მაქსიმალურად შემჭიდროებულ ვადაში.“

„გარკვეული მიზეზები“, რომელსაც აკაკი ხარებავა ახსენებს, არის ციტატა კომპანიის წარმომადგენლის წერილიდან. დანამდვილებით არ შეგვიძლია იმის თქმა, რას უკავშირდება კომპანიის პროდუქტის გაყიდვის შესაძლო აკრძალვა საქართველოში. თუმცა, როგორც კომპანია და საქართველოს მხარე აღნიშნავენ, პოსტსაბჭოთა სივრცის კავკასიის რეგიონში, დღეისთვის საქართველო ერთადერთი ქვეყანაა, სადაც ისრაელური კომპანია თავისი პროდუქციის რეალიზაციას ახდენს.

Cellebrite ციფრული დაზვერვისა და ტელეკომუნიკაციების სფეროს წარმომადგენელი კომპანიაა. როგორც მათ ვებგვერდზე ვკითხულობთ, კომპანიის მიერ შექმნილი პროდუქტებისა და ინსტრუმენტების დანიშნულება საგამოძიებო პროცესების გაძლიერება, გათანამედროვება, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ხელშეწყობაა იმ ფონზე, რომ ტექნოლოგიური განვითარების პროცესი დანაშაულის ბუნებასაც ცვლის.

„ქართული ოცნება“ არ არის ერთადერთი ხელისუფლება, რომელიც ისრაელური კომპანიის ინსტრუმენტებით სარგებლობს. კომპანიის კლიენტებს შორის არიან ისეთი ქვეყნები და ხელისუფლებები, რომლებიც Cellebrite-ს პროდუქტებს არა კეთილი მიზნებითა და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ხელშესაწყობად, არამედ ოპოზიციის, მედიის, აქტივისტების წინააღმდეგ იყენებდნენ და იყენებენ.

მაგალითად:

• ბელარუსსა და რუსეთში კომპანიის ინსტრუმენტები პოლიტიკური ოპონენტების წინააღმდეგ გამოიყენებოდა. 2021 წელს განაცხადა კომპანიამ, რომ აღარ გააგრძელებდა ამ ქვეყნებთან თანამშრომლობას, მას შემდეგ, რაც ისრაელელმა აქტივისტმა კომპანიის წინააღმდეგ ისრაელის უზენაეს სასამართლოში შეიტანეს სარჩელი;
• 2024 წლის დეკემბერში გამოაქვეყნა ანგარიში Amnesty International-მა, სადაც ნათქვამია, რომ სერბეთის პოლიცია Cellebrite-ის ინსტრუმენტებს იყენებს ჟურნალისტებისა და აქტივისტების ტელეფონების დასაჰაკად;
• კომპანიის კლიენტი იყო ბანგლადეშის პოლიციის ანტიტერორისტული დანაყოფი. მას შემდეგ, რაც 2021 წელს ცნობილი გახდა, რომ დანაყოფმა სასამართლოს გვერდის გავლით განახორციელა რიგ ეჭვმიტანილთა ლიკვიდაცია, კომპანიამ განაცხადა, რომ წყვეტდა ბანგლადეშთან თანამშრომლობას. თუმცა, სავარაუდოდ, ბანგლადეში უკვე შეძენილი პროდუქტებით სარგებლობას განაგრძობს;
• კომპანიის პროდუქტებით სარგებლობდა ჰონგ-კონგის პოლიცია 2019-2020 წლებში დაკავებული დემონსტრანტებისთვის წართმეული ტელეფონების გასახსნელად და ინფორმაციის მოსაპოვებლად. 2020-ში განაცხადა კომპანიამ, რომ ჰონგ-კონგსა და ჩინეთს პროდუქტებს აღარ მიჰყიდდა, თუმცა 2021 წელს The Intercept-ის ჟურნალისტური გამოძიების ფარგლებში გაჩნდა ცნობები, რომ ჩინეთში კომპანიის პროდუქტებს ისევ ჰყიდდნენ;
• მიანმარში Cellebrite-ს ინსტრუმენტის გამოყენებით მოიპოვეს ინფორმაცია როიტერსის ჟურნალისტების ტელეფონებიდან, რომლებიც დააკავეს და გაასამართლეს 2017 წელს მომხდარი ხოცვა-ჟლეტის შესახებ მტკიცებულებების მოპოვებისა და გამოქვეყნების გამო;
• ისრაელური კომპანიის პროდუქტებს იყენებდა ფილიპინებში დუტერტეს რეჟიმი სასამართლოს გვერდის ავლით ადამიანების ლიკვიდირებისთვის ანტი-ნარკოტიკულ კამპანიაში;
• გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი შემთხვევებისა, კომპანიის პროდუქტების მომხმარებელია გაერთიანებული სამეფოც მას შემდეგ, რაც 2015 წელს Cellebrite-ის მოწყობილობების დახმარებით გაიხსნა 15 წლის გოგონას მკვლელობა, მისი დაზიანებული ტელეფონიდან ამოღებული ინფორმაციის გამოყენებით, რამაც გამოძიება მკვლელებზე გაიყვანა;
• ბრაზილიაში ოთხი წლის ბიჭის მკვლელობის საქმეში გადამწყვეტი აღმოჩნდა კომპანიის ინსტრუმენტები, რომელთა დახმარებითაც Watsapp-ის წაშლილი მესიჯები აღადგინეს და მტკიცებულებად გამოიყენეს;
• სხვადასხვა წლებში, Cellebrite-ის პროდუქტებს იყენებდა აშშ-ის სხვადასხვა სახელმწიფო სტრუქტურა. მაგალითად, FBI-მ ისრაელური კომპანიის ჯერ კიდევ დამუშავების პროცესში მყოფი პროგრამული უზრუნველყოფის დახმარებით მოიპოვა წვდომა თომას მეთიუ კრუქსის ტელეფონზე, რომელმაც 2024 წლის ივლისში, ამომრჩევლებთან შეხვედრისას, დონალდ ტრამპის მკვლელობა სცადა.

საერთაშორისო უფლებადაცვითი ორგანიზაცია Amnesty International წერს, რომ Cellebrite-ის პროდუქტები, რომელსაც ფართოდ იყენებს სხვადასხვა პოლიცია და სადაზვერვო სამსახური მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, შესაძლოა დიდი რისკის ქვეშ აყენებდეს ასევე ადამიანის უფლებების დაცულობას, გარემოს, სიტყვის თავისუფლებას, როდესაც ეს ინსტრუმენტები მათ ხელში ხვდება, ვინც მკაცრი სამართლებრივი კონტროლისა და ზედამხედველობის მიღმა მოქმედებს.

ერთ-ერთ კონკრეტულ შემთხვევაში, რასაც Amnesty International აღწერს, 2024 წლის თებერვალში, სერბეთში, პოლიციამ გამომძიებელი ჟურნალისტი სლავიშა მილანოვი დააკავა საბაბით, რომ მანქანის მართვისას ალკოჰოლის ზემოქმედების ქვეშ მისი ყოფნა გადაემოწმებინათ. განყოფილებაში ჟურნალისტს მისი ჟურნალისტური საქმიანობის შესახებ ეკითხებოდნენ. მილანოვის ანდროიდის სისტემის ტელეფონი გამორთული იყო, როდესაც მან ის პოლიციას ჩააბარა. მისთვის არავის უთხოვია ტელეფონის პაროლი.

მას შემდეგ, რაც განყოფილებიდან გამოუშვეს, ჟურნალისტი თავისმა ტელეფონმა დააეჭვა და შემოწმებისთვის Amnesty International-ის ლაბორატორიას მიმართა. ანალიზმა ცხადყო, რომ მისი ტელეფონი, სანამ ის დაკითხვაზე იმყოფებოდა, პოლიციაში Cellebrite-ის ერთ-ერთი ინსტრუმენტის გამოყენებით გახსნეს. დააინსტალირეს კიდევ სხვა პროგრამა, NoviSpy, რომელიც ტელეფონის დისტანციურად მართვის შესაძლებლობას იძლევა და რომლის შესახებ დეკემბრამდე არაფერი იყო ცნობილი. მაგალითად, მისი დახმარებით შესაძლებელია მიკროფონის გააქტიურება, კამერის გააქტიურება, ე.წ. სკრინების გაკეთება და მოპოვება სამიზნე ადამიანის ტელეფონიდან, თუნდაც ისეთ დაცულ საკომუნიკაციო არხებში, როგორიც „სიგნალია“.